W dniu 09.05.2025 r. Akademia Nauk Stosowanych w Bielsku-Białej była gospodarzem II Ogólnopolskiej konferencji naukowej poświęconej aktualnym wyzwaniom i planowanej reformie systemu nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego. Wydarzenie odbyło się pod hasłem „Nieodpłatna pomoc prawna jako element budowania społeczeństwa obywatelskiego. Część II: U progu Reformy” i stanowiło kontynuację ubiegłorocznej inicjatywy naukowej. Konferencja zgromadziła przedstawicieli świata akademickiego, samorządów zawodowych, instytucji publicznych, organizacji pozarządowych oraz administracji lokalnej. Patronat nad wydarzeniem objęła Naczelna Rada Adwokacka, a jednym z głównych organizatorów i motorem działań przygotowawczych była adw. Dorota Kulińska, Dyrektor Instytutu Legislacji i Prac Parlamentarnych NRA, której profesjonalizm, zaangażowanie i dbałość o merytoryczny poziom wydarzenia spotkały się z powszechnym uznaniem uczestników.

Konferencję otworzyli:

• dr hab. inż. Jacek Binda, prof. ANSBB Rektor Akademii Nauk Stosowanych w Bielsku-Białej,
• adw. Przemysław Rosati, Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej.

PANEL I – Refleksje nad systemem NPP/NPO w Polsce

Moderator: adw. Mariusz Hassa – Przewodniczący Zespołu ds. NPP przy Instytucie Legislacji NRA, członek Rady NPP

Pierwszy panel otworzył dr Marian Błachut (ANSBB, burmistrz Czechowic-Dziedzic), który zaprezentował doświadczenia jednostek samorządu terytorialnego w organizacji punktów nieodpłatnej pomocy prawnej. Zwrócił uwagę na realne problemy organizacyjne, w tym niedobór wykwalifikowanej kadry i niewystarczające środki finansowe.

SSR Mariola Adamiec-Witek (ANSBB) poddała krytycznej analizie przepisy dotyczące wymagań kwalifikacyjnych wobec osób świadczących pomoc prawną i obywatelską. Wskazała na potrzebę wprowadzenia jednolitego systemu szkoleń i certyfikacji, który zapewniłby wysoki poziom merytoryczny usług.

R.pr. Marek Tatarczuk z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie zaprezentował spojrzenie na dziewięć lat funkcjonowania punktów NPP jako uzupełnienie krajowego systemu ochrony praw człowieka. Podkreślił konieczność dalszego rozwijania mechanizmów monitorowania jakości świadczonych usług.

PANEL II – U progu reformy systemu NPP/NPO

Moderator: adw. Magdalena Grabarczyk – Zastępca Dyrektora Instytutu Legislacji NRA

Ten panel skupił się na analizie bieżącego projektu nowelizacji ustawy (UD69), przyjętego przez Radę Ministrów 15 kwietnia 2025 r. Eksperci zgodnie wyrażali zaniepokojenie jego treścią i możliwymi skutkami społecznymi.

Adw. dr Alicja Maciejowska (ANSBB) przedstawiła problem porad udzielanych zdalnie – z jednej strony jako potencjalne usprawnienie, z drugiej jako źródło licznych zagrożeń: od braku poufności po problemy techniczne i deficyt relacji interpersonalnej między doradcą a beneficjentem.

Adw. Dorota Kulińska, organizatorka wydarzenia, zaprezentowała niezwykle ważne wystąpienie dotyczące zagrożeń dla tajemnicy zawodowej w związku z projektowanymi zmianami. Podkreśliła, że system zdalny bez odpowiednich zabezpieczeń prawnych i technologicznych może naruszać prawa obywateli i podważać zaufanie do zawodów prawniczych.

Natalia Szulik, Naczelnik Wydziału NPP w Ministerstwie Sprawiedliwości, zaprezentowała stanowisko resortu. Mimo szczegółowego przedstawienia założeń reformy, uczestnicy zwracali uwagę na brak szerokich konsultacji i nieuwzględnianie rekomendacji środowisk zawodowych.

Dr Grzegorz Kubalski, Zastępca Dyrektora Biura Związku Powiatów Polskich, wskazał na trudności organizacyjne i niedoszacowanie środków finansowych przeznaczanych na realizację zadań z zakresu NPP przez powiaty.

PANEL III – Reforma systemu z perspektywy praktyków

Moderator: adw. Dorota Kulińska (NRA)

Ostatni panel miał charakter deklaratywny i programowy – uczestnicy zaprezentowali stanowiska środowisk wobec projektowanej nowelizacji ustawy:

• R.pr. Ryszard Ostrowski – Krajowa Izba Radców Prawnych,
• Adw. dr Mariusz Hassa – NRA, ANSBB,
• Dr Grzegorz Kubalski – Związek Powiatów Polskich,
• Marcin Kałużny – Prezes Stowarzyszenia Sursum Corda.

Wszyscy prelegenci podkreślali brak waloryzacji finansowania systemu, zagrożenia wynikające z porad zdalnych, a także sprzeciw wobec likwidacji obowiązku składania oświadczenia o niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej przez beneficjenta. Wskazywano również na niezrozumiałe pomijanie w pracach legislacyjnych postulatów środowiska, takich jak możliwość zastąpienia doradcy obywatelskiego przez profesjonalnego pełnomocnika.

W świetle przedstawionych analiz, uczestnicy konferencji wystosowali wspólne stanowisko i apel o wstrzymanie prac legislacyjnych nad projektem nowelizacji ustawy UD69, zwołanie posiedzenia Rady NPP z udziałem przedstawicieli wszystkich interesariuszy oraz rozpoczęcie prac nad kompleksową reformą systemu.

Zaproponowano zorganizowanie „okrągłego stołu”, którego celem będzie wypracowanie jednolitej, spójnej koncepcji prawnej odpowiadającej konstytucyjnym zasadom pomocniczości i sprawiedliwości społecznej.

Konferencja zakończyła się symbolicznym podpisaniem porozumienia o współpracy z Izbą Adwokacką w Opolu, co potwierdza dalsze zaangażowanie Akademii w rozwój praktycznej edukacji prawniczej oraz współpracę z samorządami zawodowymi.

Dzięki ogromnemu zaangażowaniu adw. Doroty Kulińskiej z Naczelnej Rady Adwokackiej w Warszawie oraz wsparciu organizacyjnemu Akademii Nauk Stosowanych w Bielsku-Białej, wydarzenie to stało się istotnym głosem środowisk profesjonalnie zaangażowanych w świadczenie pomocy prawnej i obywatelskiej w Polsce. Jego efektem jest nie tylko diagnoza, ale i konkretna propozycja kierunku zmian. Akademia potwierdziła swoją rolę jako miejsce debaty nad najważniejszymi wyzwaniami państwa prawa i społeczeństwa obywatelskiego.

dr Aleksander Sapiński