Szanowni Państwo,
serdecznie zapraszamy do wzięcia udziału w konferencji naukowej: „Quo vadis, democratia? Wolne i uczciwe wybory jako demokratyczne standardy prawa wyborczego Rzeczypospolitej Polskiej”. Miło nam poinformować, że będzie to już czwarta z zainagurowanego w roku 2022 cyklu konferencji realizowanych pod wspólnym hasłem: „Quo vadis, democratia? Bielskie Spotkania Naukowe – Prawo w teorii i praktyce”. Tegoroczna konferencja stawia sobie za cel zdiagnozowanie wyzwań stawianych w XXI wieku przed demokratycznymi państwami i społeczeństwami w zakresie tworzenia, interpretowania i stosowania prawa wyborczego w sposób gwarantujący wolność i uczciwość procesu wyborczego. Wszak wybory, referenda i towarzysząca im kampania polityczna należą do najważniejszych wydarzeń społeczno-politycznych w każdym państwie. Szczególną rolę odgrywają one w demokracjach, gdzie traktowane są jako punkt wyjścia i zarazem oparcie dla całej pionowej struktury ustroju. Tym samym stanowią one „serce” demokratycznego systemu władzy.

Warunki nabycia i wykonywania praw wyborczych obywateli, zasady udziału tych ostatnich w kreowaniu składu personalnego organów władzy publicznej, gwarancje prawne tych uprawnień, a także spo¬sób podejmowania przez obywateli decyzji w drodze referendum, normuje prawo wyborcze. Jest to rozległa dziedzina prawa, wykazująca szereg cech specyficznych.

Po pierwsze, prawo wyborcze nie stanowi przypadkowego zbioru norm prawnych. U jego podstaw leżą pewne założenia podstawowe – zasady prawa wyborczego (zwane również „przymiotnikami wyborczymi”) – statuujące wartości, których realizacja i ochrona powinna być zapewniona w toku przygotowania i przeprowadzenia procedury wyborczej czy referendalnej. Spełnienie wymagań wynikających z tych zasad podstawowych powoduje, że szczegółowe regulacje prawne składające się na system prawa wyborczego tworzą usystematyzowaną całość opartą o wspólne i jednolicie stosowane reguły. Zasady te tworzą zatem fundament całego prawa wyborczego, przesądzając o istocie i charakterze poszczególnych wyborów i referendów.

Po drugie, prawo wyborcze spełnia sobie tylko właściwe, doniosłe funkcje. To właśnie za pośrednictwem instytucji i procedur prawa wyborczego suweren (naród) sprawuje przynależną mu władzę, co wyraża się w prawie członków zbiorowego podmiotu suwerenności do powoływania niektórych organów państwa, prawie do współdecydowania oraz prawie do wyrażania opinii w przedmiocie sprawowania władzy politycznej. Instytucje i procedury prawa wyborczego służą zatem realizacji fundamentalnej dla całej konstrukcji ustrojowej zasady suwerenności narodu (art. 4 Konstytucji RP), posiadając bezpośrednie odniesienia w aspekcie aksjologicznym – do pojmowania państwa jako wspólnego dobra wszystkich obywateli (art. 1), zaś w aspekcie realizacyjnym – do zasady demokratycznego państwa prawna (art. 2). Prawo wyborcze należy także traktować jako jedną z gwarancji prawnych pozycji jednostki-obywatela w państwie. Jego normy umacniają bowiem podmiotowość obywateli, widoczną m.in. w świadomym ich uczestnictwie w życiu publicznym, w korzystaniu z instytucji zarówno demokracji przedstawicielskiej (wybory), jak i demokracji bezpośredniej (referendum). Uwagę należy zwrócić także na fakt, że instytucje prawa wyborczego są podstawowym narzędziem (środkiem), dzięki któremu społeczeństwo sprawuje kontrolę nad rządzącymi (co można określić jako funkcję kontrolną prawa wyborczego). W poczet funkcji prawa wyborczego nauka prawa tradycyjnie zalicza również funkcje: polityczno-programową, integracyjną, legitymizującą.

Po trzecie, realizacja norm prawa wyborczego i kontrola ich przestrzegania, powierzona jest specjalnemu systemowi organów wyborczych (Państwowa Komisja Wyborcza, okręgowe i obwodowe komisje wyborcze, komisarze wyborczy) oraz sądowniczych (Sąd Najwyższy, sądy apelacyjne i sądy okręgowe). Organy te są niezależne od podmiotów uczestniczących w kampaniach wyborczych i referendalnych, a zwłaszcza od pozostałych organów władzy państwowej i wpływów politycznych.

Po czwarte, przedmiot normowania, a więc i zastosowania prawa wyborczego jest bardzo szeroki. Z wyborów powszechnych i bezpośrednich pochodzą nie tylko posłowie i senatorowie, członkowie organów stanowiących samorządu terytorialnego, ale także Prezydent RP, po¬słowie do Parlamentu Europejskiego oraz organy wykonawcze samorządu te¬rytorialnego gmin (wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast). Częste są przypadki przeprowadzania referendum zarówno ogólnokrajowego, jak też re¬ferendów lokalnych.

Po piąte, cechą specyficzną prawa wyborczego jest częstotliwość zmian i nowelizacji jego norm. Trzeba wyraźnie podkreślić, że prawne, a zwłaszcza polityczne warunki określające przebieg procesu wyborczego i kształtowania się personalno-politycznych opcji suwerena ustala nie piastun suwerenności, lecz organy sprawujące władzę w jego imieniu. Fakt ten był i jest w większym lub mniejszym stopniu wykorzystywany przez ośrodki mające wpływ na treść prawa wyborczego i polityczny klimat wyborów.

Serdecznie zapraszamy do udziału w tym szczególnym wydarzeniu. Uczestnicy konferencji będą mogli wysłuchać referatów, a następnie wziąć udział w dyskusji na tworzenia, interpretowania i stosowania prawa wyborczego w sposób gwarantujący wolność i uczciwość procesu wyborczego.

dr Artur Biłgorajski
dr hab. Anna Chorążewska, prof. UŚ,
Instytut Nauk Prawnych,
Wydział Prawa i Administracji,
Uniwersytet Śląski w Katowicach